In de zomer van 2017 ontwikkelde zich bij onze dochter – totaal onverwacht – een ernstige vorm van epilepsie. Ergens in het voorjaar ontstonden er bij ons al wel vermoedens van deze ziekte, maar dat het zich zou ontwikkelen tot de ernstige vorm die we gezien hebben in de zomer van dat jaar had niemand kunnen zien aankomen. Na een intensieve periode van ziekenhuisopnames en behandelingen is haar epilepsie inmiddels goed onder controle en kan Zarah haar ‘gewone’ leven gelukkig weer oppakken. Alhoewel… 

De cito toets

Zarah is inmiddels twee jaar verder en zit in groep 3 van de basisschool. Dit betekent ook voor kinderen van haar leeftijd dat het schoolsysteem gaat vragen om meetbare resultaten en het inzichtelijk maken van individuele schoolprestaties. Kort samengevat: de cito toets. Op een gestandaardiseerde wijze verzamelen we in Nederland gegevens over de cognitieve ontwikkeling van onze kinderen, al vanaf groep 1 en 2. Zo volgen we hun ontwikkeling en benutten we de resultaten om tot een onderbouwd (school)advies te komen.

Ook Zarah heeft in november deze toets gemaakt en inmiddels hebben wij als ouders haar schoolrapport en uiteraard de cito scores onder ogen gekregen. Uit deze scores bleek dat zij op dit moment bij de 5% zwakst scorende leerlingen van Nederland hoort. En dat terwijl uit psychologisch onderzoek – in het kader van haar epilepsie – is gebleken dat zij cognitief juist heel goed mee kan komen. Twee onafhankelijke metingen over hetzelfde cognitieve vermogen, maar met een compleet ander resultaat. Hoe kan dat?

Een ervaring rijker

Het antwoord op deze vraag vinden we in de manier van toetsen. Zarah heeft door haar medicatie last van een vertraagde verwerkingssnelheid en kan op dit moment moeilijker onder tijdsdruk werken of meerdere dingen tegelijk doen. En daar houdt de citotoets nu net even geen rekening mee. De toets richt zich niet alleen op wat we willen meten, maar de wijze waaróp gemeten wordt houdt ook geen rekening met andere omstandigheden of behoeften. En dat is bij Zarah net even anders op dit moment. Dit is ook bekend op school, maar ja, zo werkt de cito….

Voor Zarah op dit moment niet passend en zeker geen succeservaring!

Mensen in een bedacht systeem

Nu gaat het er wat mij betreft niet om hier een punt te maken voor Zarah. Zij komt er wel en het gaat ons als ouders echt wel lukken om goed in gesprek te blijven met school en vooral daar ons punt te maken over wat er volgens ons nu écht de bedoeling is. Deze ervaring in ons gezin heeft mij vooral op een andere manier laten ervaren dat er veel meer Zarah’s in Nederland zijn en hoe belangrijk het is om goed te blijven kijken wat er écht belangrijk is in ons onderwijs.

Natuurlijk, een bepaalde aanpak en systematiek helpen bij het organiseren en objectiveren van ons onderwijs. Daar is wat mij betreft ook veel voor te zeggen. Het gaat mij er alleen om: blijven we met elkaar wel zien dat het om ménsen gaat? En vergeet niet: het zijn mensen die vaak niet passen in de door mensen bedachte systemen.

Leiderschap in een bedacht systeem

In mijn werk als interim leidinggevende voel ik ook regelmatig deze spanning: oké, die student heeft inderdaad een wapenstok gebruikt, dus volgens het systeem moet hij er uit. Aan de andere kant, hij is een asielzoeker uit Syrië en werd wel behoorlijk uitgedaagd op social media met racistische foto’s en filmpjes. Dit geeft hem nog steeds niet het recht om voor eigen rechter te spelen, maar geeft wel een andere context. Moet ik hem nu toch verwijderen of zijn er andere opties? Is het gesprek hierover voeren nu juist het vak burgerschap zoals het eigenlijk bedoeld is?

Of wat te denken van het nieuw ingevoerde ‘bindend studieadvies’ in het mbo. Over enkele weken krijgen alle eerstejaarsstudenten te horen of zij al dan niet in de opleiding mogen blijven, op basis van behaalde studieresultaten en studievoortgang. Vele beleidsmedewerkers in het land hebben zich de afgelopen maanden gebogen over een juiste formulering en een geschikt format voor de duizenden brieven die verspreid over het land moeten worden uitgedeeld. Om nog maar te zwijgen over het ‘voorlopig studieadvies’ dat wel vooraf hoort gaan aan het ‘bindend studieadvies’. In mijn ogen een ongelofelijke – en onzinnige – kerstboom die is opgetuigd om tegemoet te komen aan de (terechte) zorgen die er zijn ontstaan naar aanleiding van het instellen van het toelatingsrecht van studenten. En ik doe er niet aan mee. Ik geloof niet dat het opstarten van nog een bureaucratische molen helpt in onze betrokkenheid naar studenten en hun ontwikkeling. Een brief, een verslag, resultaatafspraken op papier, wat voegt dit nu toe. Wat vind jij daar eigenlijk van?

Leiderschap in het beroepsonderwijs, doe je met ons mee?

In het complexe systeem dat onderwijs is, komt het er volgens mij meer en meer op aan dat we durven te kiezen vanuit de bedoeling. Dat we teruggaan naar waarvoor we iets eigenlijk bedacht hadden, of wat het belang voor onze studenten eigenlijk is. Zo is de cito toets ooit bedacht om de voortgang van het leerproces te objectiveren en niet als instrument om te gebruiken in benchmarks en bindende adviesgesprekken. En zo leidt het beroepsonderwijs op voor een beroep. Toelatingsrecht in het mbo heeft volgens mij dan ook betrekking op het recht om een opleiding te volgen. Moet het dan niet zo zijn dat de eerste keuze van de student getoetst moet worden aan de reële kansen voor de desbetreffende student in het uiteindelijke beroep? En is het dan niet veel eerlijker om dit gesprek voorafgaand aan de opleiding te blijven voeren, in plaats van dit achteraf – met behulp van veel papier en formele taal – te  laten voelen?

De komende maanden gaan wij, samen met Tjip de Jong, aan de slag met het ontwikkelen van een leergang rondom leidinggeven. Met onze kennis en ervaring met leiderschap in het beroepsonderwijs hopen we invulling te kunnen geven aan een divers programma van masterclasses, workshops, blogs, enzovoorts. Een leergang die ruimte moet bieden aan de dilemma’s die het systeem met zich mee brengt, waarin we met elkaar van gedachten kunnen wisselen over de zin en onzin van bepaalde structuren en systemen. Waar we met en van elkaars ervaringen kunnen leren om de ongezonde uitwassen van dit systeem weer gezond te maken.

Graag hoor ik van jou welke dilemma’s of vragen jij tegen komt in jouw dagelijks werk als docent of als leidinggevende in het onderwijs. Welke keuzes heb jij gemaakt of (nog) niet? Van welke ervaring van jou kunnen wij leren? Laat het me weten!

Immers, ook in ons leiderschap dragen wij bij aan Excellent onderwijs, voor iedereen!

Alvast bedankt voor jullie reacties.