werken met voorbeelden, Een krachtig middel voor leren

“Ja maar dan gaan ze het toch gewoon overschrijven? Dan ben ik bezig met 30 dezelfde verslagen aan het lezen en corrigeren”.  Tijdens onze webinars en in mijn werk kom ik vaak deze tegenwerping tegen als we spreken over het gebruiken van voorbeeld-producten in je lessen. Interessante en begrijpelijke tegenwerping ook. Want je wilt immers dat studenten zélf nadenken en niet overschrijven of nadoen. Heb je je wel eens afgevraagd waaróm studenten copy-pasten? En hoe je dat kunt gebruiken in je lessen? Werken vanuit voorbeelden is daarbij een krachtige strategie die je inzet en helpt bij het leerproces, bij het geven van feedback gedurende dat proces én bij het beoordelen. Zodat de inspanning plaatsvindt tijdens het léren, en niet aan het einde van het proces bij de toets. Ik neem je mee in een korte beschouwing.

Stel, jij verwacht van de student dat ze een verslag of een onderzoeksrapportage schrijven. Dat moet volgens een bepaalde manier, in een bepaalde volgorde, volgens een bepaald model, in een bepaalde talige stijl, noem het maar op. Voordat ze aan het verslag moeten beginnen heb je de criteria en kenmerken besproken, over wat je van ze verwacht. Of je verwijst ze naar de beoordelingscriteria in de studiehandleiding. En dan moet het beginnen. Ze gaan schrijven. Waar gaat het dan wel eens mis?

Heldere verwachtingen

Het helder maken van de verwachtingen is stap 1. Welke didactische cyclus je er ook bij pakt, stap 1 is altijd: maak duidelijk wat de bedoeling is van je les(sen), wat ze moeten opleveren, waarom dit belangrijk is en wat je daarbij van de student verwacht. En niet in overdrachtelijke zin, maar superconcreet; Wat bedoel je? Hoe ziet dat eruit? En communiceer daar vooral met studenten over: controleer daarbij ook of ze een heel helder en betekenisvol beeld hebben bij de doelen en criteria. Hier nemen we vaak in de lessen geen tijd voor. Of we vinden dat ze dat wel moeten snappen.

Blik van de expert

Vergis je niet, jij bent de expert. Met de nodige tunnelvisie, helaas. Jij snapt precies wat je bedoelt met ‘je onderbouwt op objectieve wijze door middel van interviews de gekozen oplossing’. Wat is objectief? Hoe ziet dat eruit in taal? In structuur? Of ‘je presenteert op dusdanige wijze dat de opdrachtgever overtuigd raakt van je idee’. Het helder maken van wat je van studenten verwacht is juist de essentie van leren. Ik, als zojuist gestarte Corona-hobbyist, kan pas goed breien als ik weet hoe het eindresultaat van goed breien eruit ziet, welke stapjes je dan moet zetten en hoe je dat moet doen. Ik leer hierbij van instructiefilmpjes. Aan de hand van voorbeelden kan ik het zelf nadoen. En er mijn eigen product van maken.

Leren is inspanning

Het spiegelen van de geleverde prestatie of het gemaakte werk aan de succescriteria, is vervolgens een strategie die je als rode draad toepast in je lessen. Telkens weer. Leren is immers hard werken. Herhalen, herhalen, herhalen, oefenen, oefenen, oefenen, fouten maken, verbeteringen doorvoeren, en nog eens en nog eens.  Jouw taak is telkens het goede voorbeeld laten zien, door feedback te geven, door jouw didactisch handelen aan te passen, door werkvormen toe te passen. Totdat ze het doorhebben. Dat is hard werken, zowel voor de student als voor jou. Elke inspanning van de student levert jou informatie op over waar hij staat in zijn leerproces, die jij vervolgens weer gebruikt voor het bijsturen van jouw didactisch handelen. Vanuit dit perspectief is het eigenlijk heel raar dat wij in het onderwijs nog steeds toewerken naar een toetsmoment aan het einde van een proces, waarbij er geen ruimte meer is voor feedback en verbeteren. Dominique Sluijsmans licht dit heel mooi toe in de Tjipcast van vorige week. Leren is hard werken, voor jou en voor de student. Laat zien dat dit jouw manier van werken is.

Werken met voorbeelden

Naast het feit dat jij het goede voorbeeld bént, toont en geeft, is het ook effectief om te werken mét voorbeeld-uitwerkingen. Het werken met bestaande voorbeelden is een vaak terugkomend thema bij onze webinars hulpmetonlineleren. Werk je met uitgewerkte voorbeelden zorg er dan voor dat je ze anonimiseert en dat je klein begint. Lees hiervoor ook de tips in de blog van collega Michiel Lucassen van Vernieuwenderwijs.

Hoe kun je gemaakt werk inzetten als didactisch hulpmiddel? Een aantal voorbeelden, vanuit de drie perspectieven.

Student leert zelf

• De klassieke manier. Laat de student een stukje van zijn eigen werk beoordelen aan de hand van de criteria. Welke beoordeling geeft hij zichzelf? Waar kan hij nog verbeteren? Bespreek zijn zelfbeoordeling en bespreek welke verbeteringen hij nog kan toepassen. Neem de kans om de criteria te verhelderen aan de hand van zijn werk.
• Geef de student een aantal voorbeeldproducten en laat hem de producten op volgorde leggen van onvoldoende naar voldoende. Gebruik daarbij duidelijk slechte en goede voorbeelden, maar ook twijfelgevallen. Laat hem onderbouwen waarom hij voor deze volgorde kiest. Bespreek dit met de groep. Waar zitten de verschillen? Wat vind jij, als expert? Laat hem vervolgens hetzelfde doen, maar dan met de criteria. Is de volgorde nog steeds hetzelfde of is die anders? Waar zit hem dat in?

Leren van elkaar

• Geef studenten een aantal voorbeelduitwerkingen (bv een deel van een verslag), en laat ze elkaar uitleggen wat ze hier goed of niet goed aan vinden. Laat ze dat ook onderbouwen. Leg vervolgens de criteria erbij, en laat ze met elkaar doorspreken waar de afwijkingen zitten. Laat ze vervolgens de uitwerkingen nog een keer beoordelen, maar dan met de criteria erbij. Deel de beoordelingen met elkaar en bespreek de verschillen.
• Laat studenten op basis van een voorbeeld hun eigen werk (her)schrijven. Bespreek met ze wat daaraan moeilijk is. Zie je kopieergedrag, bespreek dan wat ze tijdens het leren nog mogen kopieren en wat niet. Laat zien wat ze uiteindelijk echt zelf moeten kunnen, en wat de volgende stap kan zijn om het zélf te doen. 
• Laat studenten elkaars werk beoordelen op basis van de beoordelingscriteria. Laat ze vooral ook hun beoordelingen onderbouwen met argumenten. Geef ze vervolgens de opdracht om te komen met verbeteringen. De duo’s of groepjes wisselen elkaars argumenten en verbetervoorstellen uit. Je laat ze terugkoppelen wat ze concreet op basis van de feedback gaan aanpassen. Dat geeft jou de gelegenheid om eventuele misvattingen recht te zetten of uitleg te geven. Laat ze tot slot hun werk op de feedback aanpassen.

Leren van expert

• Laat voorbeeldproducten zien in je les en leg uit waarom jij, als expert, dit een goede uitwerking vindt. Beargumenteer dit op basis van de succescriteria en wees daarbij heel concreet. “Kijk dit is objectief beschreven, dit niet”. Laat ook voorbeelden zien die je niet goed vindt.
• Laat voorbeelduitwerkingen zien waarbij je twijfelt, en leg uit waarom. Hiermee kunnen studenten ook ervaren hoe je naar een bepaald stuk kan kijken: is het een som van allerlei aspecten, of gaat het om het geheel? Wat maakt een product in zijn geheel voldoende, of juist onvoldoende?

En herhaal..

De kracht zit hem in de herhaling. Kijk bij elke stap in het leerproces op welke wijze je gemaakt werk als voorbeeld kunt laten dienen. Om vanuit heldere verwachtingen en concrete voorbeelden de student de volgende stap te laten zetten in zijn leerproces en hem te helpen het gewenste (eind)niveau te bereiken. Het allergrootste effect zit hem in het verleggen van de focus van leren voor de toets naar het ‘toetsen’ tijdens het leren zelf. Dan is “Ja maar dan gaan ze toch overschrijven?” een gepasseerd station.

Pas jij wel eens bestaand werk toe in jouw lessen? Wat brengt jou dat als docent?  En wat levert dat de student op? Leuk als je dat wilt delen! We komen er dan op terug in onze webinars.

Ik wens je een groot voorbeeld toe.

Met groet

Marion