Portfolio: betekenisvol voor het leren én beslissen

Datum: 6 april 2021

Auteur: Natascha Rakić

De onderwijsflexibilisering is op steeds meer hogescholen een feit. Vaak is het portfolio of een portfolio-assessment een veel gekozen toetsvorm bij dit type onderwijs omdat het de unieke ontwikkeling van een persoon en het resultaat van die ontwikkeling zichtbaar maakt. Meestal wordt dan aan eind van een onderwijsperiode bepaald of de student middels bewijzen van leeruitkomsten de competenties heeft aangetoond en dus ook geleerd heeft. Best gek eigenlijk dat er alleen aan het eind beslist wordt dát er geleerd is.

Hoe kan je nu aan de hand van een portfolio de ontwikkeling van studenten inzichtelijk maken én het leren integreren?

Om een mogelijk antwoord hierop te formuleren, zoom ik op twee thema’s in: het programmatisch toetsen en het belang van feedback(geletterdheid) in het sturen van leren.

Programmatisch toetsen

Bij programmatisch toetsen staan de beoogde leerresultaten, onderwijs en toetsen expliciet met elkaar in verbinding. De informatie uit toetsen gebruik je om studenten te begeleiden in hun ontwikkeling en om het onderwijs vorm te geven. Tevens leer je de studenten hiermee om zelf de regie over hun ontwikkeling te laten nemen (Baartman, Schilt, Vleuten, 2020).

Uitgangspunten van het programmatisch toetsen (zie ook figuur 1):

De opleiding richt de toetsing in op basis van leeruitkomsten waarin omschreven is wat de student laat zien aan het eind van een onderwijsperiode.
De student verzamelt tijdens het leren verscheidene bewijzen van het leren en vraagt actief feedback aan experts, peers, stage, etc., en reflecteert daar ook weer op. Dit vormen de data-punten. Hij verzamelt alles in zijn portfolio.
Student en coach hebben op gezette tijden een tussentijdse evaluatie over de gemaakte ontwikkeling. Hierin laat de student zien waar hij* staat in zijn ontwikkelproces, wat zijn leerdoelen waren en wat hij gedaan heeft met de feedback.
De coach en de student formuleren wat er nodig is om de volgende stap te zetten (feedforward) richting het einddoel (feedup). De coach en student nemen een tussentijds voortgangsbesluit. Op basis hiervan stelt de student zijn leerdoelen voor de komende periode op.
Aan het einde van een onderwijsperiode vindt er, op basis van het totaalbeeld van het portfolio (bewijzen en reflecties op feedback), een gesprek plaats voor de definitieve beslissing. Voor de student is de uitkomst dan geen verrassing meer omdat hij zelf actief feedback heeft gevraagd, erop heeft gereflecteerd en zijn leren heeft bijgesteld.

* In deze blog gebruik ik voor de leesbaarheid de mannelijke aanspreekvorm, maar uiteraard bedoel ik hiermee studenten en docenten van alle geslachten.

Figuur 1 (Vleuten& Schuwith, 2005, 2010)

Belang van ontwikkelingsgerichte feedback

Feedback heeft dus bij programmatisch toetsen een cruciale functie in het leren en beslissen. De studenten krijgen op deze wijze inzicht in stappen die zij moet zetten om zich naar het beoogde eindniveau te ontwikkelen. Doordat een student vanuit verschillende perspectieven (medestudenten experts, collega’s, etc) feedback vraagt, vergroot hij de betrouwbaarheid van zijn bewijzen. Carless (2020) stelt dat de feedback het beste werkt als docenten en studenten samenwerken en docenten het feedbackproces zo inrichten dat het studenten tot actie aanzet. Maar dit gaat niet vanzelf.

Feedbackgeletterdheid bij het sturen van leren

Ontwikkelingsgerichte feedback is volgens Carless (2020) in de basis complex, zowel in het geven als in het ontvangen, en dat vergt inspanning van docenten als studenten. Feedbackgeletterdheid (figuur 2) is het hebben van kennis, vaardigheden en strategieën om feedback optimaal benutten en in actie te komen. Voorwaarde is dat een docent/coach een omgeving en leersfeer creëert waarin goede feedback wordt gegeven en waarin het ook veilig en vertrouwd is om elkaar feedback te geven. Het werken aan de feedbackgeletterdheid is dus een belangrijk onderdeel bij het werken met feedback als sturend middel voor leren. Zo worden studenten vaardiger in de bedoeling: waarderen van feedback, oordelen over eigen werk en de feedback en emoties managen.

Samenvattend

In programmatisch toetsen is leren en toetsing verweven. Toetsen en leren wordt gestuurd door een goed ingericht feedbackproces en vraagt feedbackgeletterdheid van studenten en docenten. Het vraagt vooral een visie op het gebruik van het portfolio als niet alleen drager van bewijzen maar ook als sturingsmiddel voor het leren. Het vraagt feedbackgeletterdheid van docenten en studenten. En het vraagt vooral ook een constructivistische kijk op leren.