Online onderwijs in het MBO: werkt dat eigenlijk wel?

Wetenschappelijke onderbouwing voor afstandsonderwijs in MBO.

Het begrip ‘onderwijs op afstand’ roept inmiddels bij veel studenten, docenten, opleidingsmanagers en besturen reacties en beelden op. Iedereen in onderwijsland is ermee in aanraking gekomen en heeft in de afgelopen tijd een eigen draai weten te vinden in de online wereld. Niet alleen de praktijk heeft kennis gemaakt met onderwijs op afstand, maar ook de wetenschap heeft zich er flink over gebogen. In het afgelopen jaar zijn tal van onderzoeken gepubliceerd over onderwijs op afstand, maar we zien dat deze onderzoeken veelal plaatsvonden in het primair-, voortgezet-, hoger beroeps- en universitair onderwijs. En hoe zit het dan met het afstandsonderwijs in het middelbaar beroepsonderwijs?

In het MBO heb je immers te maken met studenten die graag praktisch aan de slag willen. Daarom vindt veel onderwijs plaats op stages en in praktijklessen. Toch moeten ook deze studenten meer online onderwijs volgen. Wat weten we nu eigenlijk van wat écht werkt in het online onderwijs in het mbo? Deze vraag werd ook gesteld aan de Kennisrotonde. Dit is een onderdeel van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en heeft als doel om vragen vanuit de onderwijspraktijk te beantwoorden met wetenschappelijke gefundeerde inzichten over wat wel en niet werkt (Kennisrotonde, 2020). In deze blog wil ik jullie graag meenemen in een aantal voorwaarden voor werkzaam afstandsonderwijs in het mbo. Het is hierbij wel van belang om in je achterhoofd te houden dat veel onderzoeken in andere onderwijssectoren zijn uitgevoerd.

Drie voorwaarden van afstandsonderwijs in het mbo

Het afstandsonderwijs is ons voor de voeten geworpen en elke docent en/of opleiding heeft daarin zo goed als kan de studenten geholpen, zonder precies te weten wat echt nodig was. Uit onderzoek zijn er drie redelijk voor de hand liggende voorwaarden bekend, maar waar door de (te) snelle implementatie toch niet altijd aan is voldaan. De voorwaarden zijn (Kennisrotonde, 2020):

1. De student moet toegang hebben tot digitale middelen, zoals internet, laptop, Microsoft Teams et cetera (Escueta, et al., 2017).
2. De student moet voorbereid worden op het afstandsleren. Het blijkt dat studenten het gebruik van de online omgeving het meest uitdagend vinden. Een voorbeeld wat je regelmatig terug ziet komen is dat de docent subgroepen maakt en vervolgens een groot aantal van de studenten kwijt is. Yang et al (2013) geeft hiervoor als tip om eerst face-to-face onderwijs te geven waarin alles wordt uitgelegd zodat studenten vervolgens beter online kunnen werken. Op dit moment is hier nauwelijks tijd voor geweest door de snelle opeenvolging van maatregelen.  Welke mogelijkheden zie jij om toch je studenten bij te spijkeren in het volgen van online onderwijs?
3. Er moet binnen de opleiding draagvlak zijn voor het afstandsonderwijs. Het is hierbij van belang dat er rekening wordt gehouden met de moeilijkheden die worden ervaren door studenten, docenten en ander onderwijspersoneel. Uit het onderzoek van Simonson et al. (2011) blijkt dat docenten vaak angstig zijn over het proces, de problemen met het rooster en de technische problemen, en dat ze behoefte hebben aan training, ondersteuning en (meer) tijd. Aan deze voorwaarde is sinds de start van de Corona-maatregelen met man en macht gewerkt, terwijl we ook zien dat de effectiviteit en kwaliteit van het online onderwijs sterk verschilt per docent.

Werkzame kenmerken van afstandsonderwijs in het mbo

In mijn werk zie ik dat veel docenten de relatie met hun studenten voorop stellen. De relatie zorgt er onder andere voor dat studenten betrokken blijven én dat ze zich prettiger voelen bij jou in de les. Voorheen was deze relatie meer vanzelfsprekend doordat je studenten spreekt in de wandelgangen en fysiek in je les. Door het online onderwijs ontstaat deze relatie niet vanzelf en daarom moet je dat heel bewust organiseren, want anders raken je studenten minder betrokken en voelen zij zich niet op hun gemak om te spreken in een online les. Dit is te verklaren vanuit de Transactional Distance Theory van Moore (1993). Deze stelt dat de fysieke afstand tijdens online onderwijs kan leiden tot meer psychologische afstand met de docent en de student. Het grote nadelige effect hiervan is dat het ten koste gaat van de leeropbrengsten van de studenten. Om deze psychologische afstand te verkleinen zijn drie elementen van groot belang, namelijk:

1. Het is belangrijk om met je studenten in dialoog te blijven. Ga niet alleen maar zenden, maar zorg ervoor dat je constructief, wederkerig en doelgericht communiceert met je studenten. Je kan dit doen door echt in gesprek te gaan met de studenten, maar ook door op meer verschillende manieren ondersteuning aan te bieden (Joo et al, 2014). Zorg dat je beschikbaar en bereikbaar bent, en dat studenten weten hoe ze je kunnen bereiken. Aan de andere kant kun je ook afspraken maken die het contact bevorderen, zoals bv schermen aan, en afspraken over reactiesnelheid bij inlever-opdrachten.
2. Zo belangrijk als structuur is binnen een opleiding, des te belangrijker wordt dit als je online les gaat geven. Voorspelbaarheid is de oplossing. Zorg ervoor dat de roosters, lessen, technologie, et cetera goed georganiseerd zijn waarbij de structuur duidelijk zichtbaar is.
3. Tot slot is daar ook de autonomie van de student die bijdraagt aan leeropbrengsten en motivatie. Zorg ervoor dat de student enige keuzevrijheid heeft in wanneer hij wat doet. In het onderzoek van Yang et al (2013) komt naar voren dat studenten het bijvoorbeeld prettig vinden als ze online college terug kunnen kijken, want hierbij kunnen ze op eigen tempo het college kijken, terugspoelen of pauzeren.

Om terug te komen op de eerste vraag: ‘Online onderwijs in het mbo: werkt dat eigenlijk wel?’ zijn er in de wetenschap een aantal aspecten te vinden die het online onderwijs mogelijk maken en die hulp kunnen bieden bij het verbeteren van het onderwijs. En uiteraard, alle aspecten zijn mooi op papier en lijken in onderzoek van grote meerwaarde voor het onderwijs, maar we kunnen nooit de wetenschap kopiëren en plakken in de praktijk en ervan uitgaan dat het goed komt. Er spelen veel meer factoren mee die bepalen of het online onderwijs werkt in het mbo. Toch hoop ik dat je nu meer inzichten hebt vanuit de wetenschap en wie weet helpt het jou om je online onderwijs te verbeteren.

Was dit voor jou nog niet genoeg dan verwijs ik je graag door naar de volgende informatiebronnen:

Gratis webinar OAB Dekkers (woensdag 13 januari 2021) over ‘De wetenschap van online leren’. https://www.youtube.com/watch?v=ffBYSdzk_os

TjipCast over ‘Wat zegt de wetenschap eigenlijk over online leren?’
https://tjipcast.nl/onderwijs/wat-zegt-de-wetenschap-eigenlijk-over-online-leren-tjipcast-103-met-peter-loonen/

Het uitgebreide artikel van de Kennisrotonde over werkzame kenmerken van afstandsonderwijs in het MBO.
https://www.kennisrotonde.nl/vraag-en-antwoord/werkzame-kenmerken-van-afstandsonderwijs

Wil je meer weten over de kennisrotonde en de vragen die worden gesteld, neem dan een kijkje op de volgende site: https://www.kennisrotonde.nl/over-de-kennisrotonde

Gehanteerde bronnen:
Escueta, M., Quan, V., Nickow, A. J., & Oreopoulos, P. (2017). Education technology: An evidence-based review (No. w23744). National Bureau of Economic Research.

Joo, K., Andrés, C. & Shearer, R. (2014). Promoting Distance Learners’ Cognitive Engagement and Learning Outcomes: Design-Based Research in the Costa Rican National University of Distance Education. International Review of Research in Open and Distributed Learning, 15 (6), 188–210. DOI: 10.19173/irrodl.v15i6.1908

Kennisrotonde. (2020, 26 mei). Wat zijn werkzame kenmerken van afstandsonderwijs in het mbo? Geraadpleegd van https://www.kennisrotonde.nl/vraag-en-antwoord/werkzame-kenmerken-van-afstandsonderwijs

Moore, M. G. (1993). Theory of transactional distance. Theoretical principles of distance education, 1, 22-38.

Simonson, M., Schlosser, C. & Orellana, A. (2011). Distance education research: A review of the literature. Journal of Computing in Higher Education, 23, 124-142. DOI: 10.1007/s12528-011-9045-8

Yang, D.F., Catterall, J., & Davis, J. (2013). Supporting new students from vocational education and training: Finding a reusable solution to address recurring learning difficulties in e-learning. Australasian Journal of Educational Technology, 29(5), 640-650.