De essentie van wat jij moet weten over groepsdynamiek in de klas.
Herken je dit?
- Je bent veel tijd kwijt om studenten te corrigeren of om te vragen of ze stil kunnen zijn;
- Studenten hangen achterover in jouw lessen en jij bent heel hard aan het werk om zowel de inhoud als het groepsproces te managen;
- Voordat jij de bijeenkomst afgesloten hebt, staan alle tassen al op tafel en zijn de jassen aan gedaan;
- Je bent je les begonnen maar je wordt bij herhaling gestoord door studenten die nog naar binnen willen en met veel lawaai en grote gebaren gaan zitten;
- Je introduceert een werkvorm maar je studenten gaan niet aan de slag.
Wanneer je dit herkent is het misschien de moeite waard om onderstaande blog verder te lezen.
De actie die ik van je vraag is om in het reactieveld onder de blog jouw tips rondom groepsdynamiek te delen. We verloten het boek “Het prachtige risico van onderwijs” (Biesta, 2015) onder iedereen die een reactie achterlaat in het reactieveld.
Studiesucces hangt nauw samen met betrokkenheid bij onderwijsactiviteiten en sociale interactie tussen docent en medestudenten. Piaget en Vygotsky zijn twee belangrijke grondleggers van het sociaal-constructivisme en hebben gewezen op dit belang (Sanden, 2001). Ruimer opgevat gaat leren over persoonlijke ontwikkeling, creatief en analytisch denken en ontwikkelen van vaardigheden om je de routines en tradities van een groep (bijv. collega’s in een beroep) eigen te maken (Biesta, 2015).
Billson (2015) geeft door middel van 13 principes aan hoe, door middel van bewust inzetten op groepsdynamische principes, het leerresultaat van studenten positief beïnvloed wordt.
Ik zet de 5 belangrijkste voor jullie op een rij:
- Medeverantwoordelijkheid
Aan het begin van ieder schooljaar, onderwijsperiode of zelfs een losse lesactiviteit is het belangrijk om de medeverantwoordelijkheid van de groep voor het proces te bespreken. Tijdens de introductie van de les gaan veel docenten direct over op de inhoud van de les: wat komt er aan bod, in welke volgorde en met welk tijdschema. Afspraken over het groepsproces worden zelden gemaakt. Dit is een gemiste kans omdat je als docent niet alléén verantwoordelijk bent voor het groepsproces. Alle leden van de groep hebben een verantwoordelijkheid in het goed laten verlopen van de les of de onderwijsperiode. Maak bijvoorbeeld ook in het lesmateriaal al duidelijk wat je van de studenten verwacht in het groepsproces zoals een actieve participatie, elkaar feedback geven en de wijze waarop er gecommuniceerd wordt met elkaar. Ook kan het handig zijn om bepaalde taken in de groep te verdelen zoals wie is verantwoordelijk voor het terugzetten van tafels en stoelen in de oorspronkelijke opstelling, wie zorgt voor het verdelen van aantekeningen en materiaal, wie is verantwoordelijk voor de telefoon of WhatsApp cirkel.
Maak in ieder geval duidelijk dat hun onvrede en kritiek (evenals die van jou) een zaak zijn van de hele groep en dat van iedereen voorstellen ter verbetering verwacht worden. Op deze manier stimuleer je de actieve betrokkenheid van je studenten.
- Groepsnormen
Aansluitend op het thema medeverantwoordelijkheid is het ook goed om de groepsnormen met elkaar te bespreken. In veel trainingen over pedagogisch klimaat worden wij gevraagd hoe om te gaan met regels als eten en drinken in de klas, petje op petje af, pestgedrag en het inpakken van de tassen aan het eind van de les. Wanneer aan het begin van de onderwijsperiode duidelijke afspraken gemaakt worden, zijn dit soort discussies makkelijker te hanteren. Essentieel daarbij is dat de normen die je afspreekt afgeleid zijn van de waarden of essentiële aspecten die jij belangrijk vindt in de groep. Wanneer je deze afspraken niet met de groep maakt gaat de groep zelf de normen stellen (Bakker-de Jong, 2009). Studenten die de neiging hebben om zich extra 
te profileren (door “de uitslovers” of mensen die hun werk al af hebben openlijk belachelijk te maken) worden al snel verheven tot de norm. Het is maar zeer de vraag of dit de normen of regels zijn die jij als docent acceptabel vindt. Neem daarom aan het begin van de onderwijsperiode of de les de tijd om deze normen goed met elkaar te bespreken.
- Rolmodel
Jij bent als docent een van de belangrijkste leden van de groep. Het is daarom cruciaal om goed voorbeeldgedrag te laten zien. Wanneer je als docent een rolmodel bent voor de groep door bijvoorbeeld tijdig aanwezig te zijn, te vertellen over je eigen ervaringen, je te houden aan de normen die je hebt afgesproken (bijvoorbeeld niet eten en drinken in het klaslokaal) of door goede feedback te geven ben jij het rolmodel voor de groep. Studenten verleiden tot actieve deelname begint vaak bij jezelf. Wanneer jij veel energie in de groep steekt, krijg je waarschijnlijk de meeste energie terug.
- Betrokkenheid van alle deelnemers
Binnen groepsprocessen in de klas maar een beperkt aantal studenten zichtbaar en hoorbaar. Er ontstaat de gewoonte van enkele praters en veel zwijgers (Billson, 2015). Het is jouw rol als begeleider van de groep om te zorgen dat het onderwijs van docent gecentreerd naar student gecentreerd gaat. Zorg ervoor dat in de werkvormen er veel wisselende contacten tussen studenten zijn zodat zij elkaar horen en leren kennen. Belangrijk voor de begeleider is hierbij te zorgen dat niemand buiten de boot valt en te zorgen dat het gesprek niet door enkelen gedomineerd wordt. Samen werken aan een opdracht, elkaar feedback geven of elkaar interviewen zijn mogelijkheden om de interactie te bevorderen. Door alert te zijn op de actieve participatie van alle deelnemers neemt de effectiviteit van de groep en het leerproces toe.
- Ga bewust om met subgroepen
Studenten neigen naar het vormen van subgroepen in de klassen. Het is van belang om hier alert op te zijn en dit actief te beïnvloeden. Voordat je het in de gaten hebt (let heel goed op de zwakke signalen hiervan in de groep) ontstaan er subgroepen op gebied van leefstijl, sekse, afkomst, kledingnormen etc. Dit hoeft natuurlijk niet bezwaarlijk te zijn maar zoals vaak met groepen gaat de communicatie vaak “over de andere groep”. Oordelen, meningen of overtuigingen over de ander kunnen een effectieve groep of een effectief leerproces in de weg staan.
Als docent heb je de regie en een hele grote in de vorming van subgroepen. Laat dit niet aan het toeval over maar intervenieer hier heel bewust in door zelf de groepen samen te stellen. Geef dan duidelijk aan op basis van welke criteria je tot de groepen gekomen bent. Deze criteria kunnen aansluiten bij het thema (bijv. werkervaring), bij de werkvorm (jongens tegen de meisjes) of willekeurig zijn (op basis van alfabet). Het is voor groepsleden relevant om te weten waarom ze in een bepaalde groep zitten.
Het woord is nu aan jullie. Laat hieronder in het reactieveld jouw ervaringen en successen met het werken met groepen achter en win “het prachtige risico van onderwijs”!
Bronnen:
Bakker-de Jong, M & I. Mijland. (2009). Handboek positieve groepsvorming. Esch: Uitgeverij Quirijn.
Biesta, G. (2015). Het prachtige risico van onderwijs: Uitgeverij Phronese.
Sanden, J.M.M. van der. ( 2001). Opleiden vanuit een constructivistisch perspectief. In J. W. M. P. Kessels, R.F. (Ed.), Human Resource Development: organiseren van het leren (pp. 53-66): Uitgeverij Samson.
wij starten met onze 4 school-waarden al bij de intake. Tijdens de intake bijeenkomst gaan onze nieuwe studenten in groepen aan de slag met onze waarden zoals wat verstaan jullie onder “samen” of “respect”. Van al die groepen nieuwe studenten maken we dan een TOP 5 per waarde en die wordt besproken en zichtbaar gemaakt voor de studenten bij de start van hun eerste leerjaar. Op die manier kun je steeds terug pakken op de afspraken en de waarden die wij belangrijk vinden en die wij samen uitdragen. De waarden hangen ook zichtbaar met grote houten letters in de gang.
Mooi om vanuit de waarden te werken. Regels krijgen zoveel meer inhoud wanneer ze afgeleid zijn van de waarden. “wat vinden wij/ wat vind ik” echt belangrijk. Vandaar is het aansturen van groep makkelijker omdat vanuit de waarden moeilijke beslissingen makkelijker te maken zijn.
Ik maak mijn mbo-4 studenten inderdaad ook altijd mede-verantwoordelijk. Dit doe ik minder door allerlei taken en afspraken vast te leggen, maar veel meer door hen van elkaar te laten leren. Wanneer ik hen in groepjes laat werken, geef ik altijd bij het begin al aan dat zij heel veel van elkaar leren – veel meer dan van mij. Zij geven elkaar dan juist heel opbouwende kritiek en zijn veel minder kinderachtig bezig. Laat de student zien dat zijn mening en kritiek er toe doet. Niet alleen naar de docent, maar zeker ook naar zijn mede-studenten..
Dag Leo,
Eens, ik ben alleen altijd benieuwd hoe je de studenten zover krijgt dat ze echt elkaar inhoudelijke goede feedback geven. Daar is veel veiligheid voor nodig in de groep. Mooi dat het jou lukt. Wil je met ons delen hoe jij de studenten zover krijgt dat ze van elkaar leren? Dank alvast daarvoor!
Elk schooljaar spreken we groepsregels af, zowel de docenten onderling als met studenten, die regels zijn overigens ook beschreven. Toch is het frappant dat ik elk begin van de les moet vragen of sommigen hun jas willen uitdoen, of ze hun tas op de grond willen zetten, of ze hun mobiel in hun tas willen opbergen en of ze hun boek willen pakken. Het is een hardnekkig probleem. Moedeloos? Ja, soms wel! Vooral van het continue moeten uitleggen waarom we dit willen. Ik kan me een sessie herinneren van een pedagogisch klimaat workshop waarbij werd gesuggereerd dat zolang ik, als docent, geen last heb van bijvoorbeeld iemand met een petje op, ik dit moet kunnen accepteren. Is dit wel een adequate voorbereiding op participeren op de arbeidsmarkt? Ik denk het niet maar het geeft wel rust.
Dag Ingrid,
Maar wat als jij het wel belangrijk vindt? Bijvoorbeeld als adequate voorbereiding op de arbeidsmarkt. Is het mogelijk om de student subtiel in te seinen door even naar het petje te wijzen of door alleen oogcontact. Hoe minder aandacht je er aan geeft hoe beter. Maar wel nodig om gedrag te corrigeren.
Bij het geven van les aan toekomstig facilitair leidinggevende hanteren wij samen drie principes, eigenaarschap, boeien en binden. Door in dialoog met de groep terug te kijken naar de leermomenten en wat de evaluaties daarbij als opbrengst oogstte waren er verbetermomenten. Door de lessen te verdelen in gepaste thema’s hebben studenten zelf groepen vastgesteld waarbinnen ze veilig kunnen werken. Na een korte inleiding van de les gaan studenten met een opdracht aan de slag die past bij het kwalificatie dossier maar ook bij de beleving die jongeren hebben bij leiderschap. Op het einde van de les wordt deze kennis gedeeld en gecombineerd door de studenten waar de docent de rol heeft van tutor. Dit tutorial geeft je de mogelijkheid om kennis extra in de groepen te brengen en verbindingen te leggen tussen de conclusies die studenten getrokken hebben vanuit hun leerproces. Hierdoor komen individuen tot hun recht omdat je tijd hebt om te coachten op persoonsdynamica, subgroepen door het enthousiasmeren van hun ideeën en de totale groep door kennis te delen en combineren met praktische handvatten voor de praktijk. In hun leerwerkomgeving kunnen ze dan aan de slag om zaken uit te testen die ze bedacht hebben in interactie met hun externe omgeving. Deze laatste waardevolle informatie door de leerprocessen gepercipieerd wordt dan samen besproken (meestal via App spontaan) als extra evaluatie van het leerproces. Een taxonomie die werkbaar is en leuke contacten oplevert binnen de leeromgeving.
Dag André
Dank voor deze waardevolle aanvulling!
De belangrijkste les die ik ooit hoorde in een cursus klassenmanagement: Ga niet de strijd aan met leerlingen. De meesten van ons zullen die namelijk verliezen. Zeg gewoon: ” dit is mijn regel. jij hoeft je er niet aan te houden. allen als je bij mij in de les wil zijn, moet je je eraan te houden.” Ook bij verplichte aanwezigheid blijft het namelijk de keus van de leerling om op deze bepaalde school te zitten. Zelf geef ik les op MBO niveau 3 en 4 en daar werkt deze opstelling voor mij erg goed.
Dag Claartje,
Hoewel ik erg van wedstrijdjes houd, is dit inderdaad verstandig. Als eenling tegen de groep is alleen al in getal de kans dat je verliest groot! Bovendien is een wedstrijd een interventie die je bewust inzet om het leerproces van de studenten te bevorderen.
Oh ja, en laat mensen die te laat komen, kloppen op de deur. Jij bepaalt wanneer je ze binnenlaat en je kunt ze in de deuropening nog even vertellen waar je bent gebleven in de les en wat je van de laatkomer verwacht. Bv: ga vooraan zitten dan kom ik je zo even bijpraten over wat je hebt gemist. Onnodig te vertellen dat te laat komen een stuk minder leuk voor ze wordt.
Top, dank voor deze tip!
Mooi om deze materie helder verwoordt te zien. herkenbaar ook. De afspraken over mobieltjes in de tas op het HBO. het helpt me om daar goede afspraken over te maken bijd e start van de onderwijseenheid. het helpt me ook om mijn Eigen normen daarin ook een belangrijke rol te laten spelen. Ik erger me er zeer aan als ze onder de les op hun mobile zitten als dat niet relevant is voor de opdracht. Ik ga me onvercshillig voelen als ik denk: het is toch hun Eigen verantwoordleijkheid. Dus deze periode heb ik bijd e start duidelijk aangegeven wat Ik daarin van hen verwacht. en waarom. dat werkt nu prettiger voor me.
Dag Janneke,
Dank voor deze ervaring. Goed om te horen dat het werkt
Groepsdynamica: het sleutelwoord voor een veilige en ontwikkelingsgerichte leeromgeving is een ‘uitgebreide kennismaking’ met de groep studenten. Als je van daaruit kunt bespreken wat het belang ervan is dat je veel van elkaar weet, kun je wederzijds respect, hulpvaardigheid en gezelligheid creëren. Het gesprek over een ‘open houding’ en ‘waarden en normen’ en ‘(niet) oordelen’ in samenhang met het beroep waar de studenten voor hebben gekozen, is en blijft een boeiend gesprek. Verder willen mijn studenten ‘gezien’ en ‘gehoord’ worden, afspraken over groepsdynamica en de ontwikkeling van de lessen bespreken we dan ‘samen’. We zijn samen verantwoordelijk, we staan open voor elkaar, dat wordt gewaardeerd door mijn studenten.
Dag Astrid,
Aandacht geven aan een goede kennismaking levert je dubbel en dwars tijd op! Dat is het moment om afspraken te maken. Belangrijk om je zelf als rolmodel aan de afspraken te houden.